ΜΝΗΜΗ ΦΟΙΒΟΥ ΣΤΑΥΡΙΔΗ

Φωτεινό παράδειγμα

Ο απρόσμενος θάνατος του Φοίβου Σταυρίδη (1938-2012) στερεί τη Λάρνακα, την Κύπρο και όλον τον ελληνισμό από έναν από τους σημαντικότερους, ανιδιοτελέστερους και ευεργετικότερους λογίους και πνευματικούς της ανθρώπους.
Επί δεκαετίες ολόκληρες «ευαίσθητος φαρμακοποιός που διανυκτέρευε» και διημέρευε για το καλό των συμπολιτών του και τη γνώση και απόλαυση όσων τον συντρόφευαν στο φιλολογικό του στέκι, ολιγογράφος αλλά καίρια ευαίσθητος και πυκνά δραστικός ποιητής, λιτός μα οξυδερκής και στερεότατος κριτικός, εκδότης λογοτεχνικών και αυτοβιογραφικών έργων σημαντικών μορφών του κυπριακού ελληνισμού, και θεμελιωτής και συνεκδότης μοναδικών και πάντα ανώτατου επιπέδου λογοτεχνικών και φιλολογικών περιοδικών, άφθαστος βιβλόφιλος και συλλέκτης, εργατικότατος και ακούραστος βιβλιογράφος μέσα και έξω από την Κύπρο, οργανωτής της βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου Κύπρου και πολλών φορέων και εκδηλώσεων τεχνών και πολιτισμού στην πατρίδα του, την ιδιαίτερη και την ευρύτερη, με μια φράση αγαθό και πάντα αγαθοεργό «πνεύμα του τόπου» του (genius loci), ξεχώριζε πάντοτε και για τα σπανιότατα ανθρώπινα χαρίσματά του: την αταλάντευτη πίστη στη δημοκρατία, τον αστόμωτο ζήλο για την ανάδειξη της πολιτισμικής κληρονομιάς και την πρόοδο της Κύπρου, τη θερμή συμπαράσταση στους φίλους του και την πρόθυμη στράτευση σε κάθε δίκαιη υπόθεση, τη φιλόξενη ανοιχτοχεριά, την ευγένεια των γραπτών, του λόγου και των τρόπων, την προσήνεια μα και το λεπτό όσο και καυστικό κάποτε χιούμορ, το απροσποίητο χαμόγελο και τα σπινθηροβόλα έξυπνα μάτια πίσω από τα αχώριστα γυαλιά του.
Ευτύχησε να τον συντροφεύει μια από τις πιο αφοσιωμένες και καλόψυχες συντρόφους, ευτύχησε να δει τα παιδιά του να αναδεικνύονται κορυφές στους τομείς των επιστημών και των γραμμάτων που διάλεξαν τιμώντας και το δικό του παράδειγμα, ευτύχησε ακόμη και να ακούσει το ωραίο μικρό του όνομα να δίνεται ως σφραγίδα δωρεάς σε εγγόνια του. «Πλήρη ημερών» θα τον λέγαμε, λοιπόν, αν δεν ήταν ακόμα τόσο νέος ψυχικά και πνευματικά και αν δεν είχε να δώσει κι άλλα, πάρα πολλά μέσω της ανεξάντλητης ζωτικής του ορμής.
Ύστερα από τον θάνατο του Θεοδόση Νικολάου και του Γιάννη Κατσούρη μέσα στα λίγα τελευταία χρόνια, το ζωντανό, και αμώραντο ακόμα, άλας στην Κύπρο μειώνεται ακόμη πιο πολύ. Αλλά τέτοιοι θάνατοι δεν είναι μόνο μεγάλες και οδυνηρές απώλειες. Όσο θα μένει ζωντανή η μνήμη του Φοίβου Σταυρίδη και όσο το παράδειγμα της δικής του δουλειάς και προσφοράς θα μένει φωτεινό, «λύχνος φωτίζων το παρόν και το μέλλον», τότε θα δικαιούμαστε να λέμε γι’ αυτόν όσα έγραψε κι ο καβαφικός Αχαιός για τους αγωνιστές του ημικατεχόμενου ελληνισμού του καιρού του:
Όταν θα θέλουν οι Κύπριοι να καυχηθούν,
«Τέτοιους βγάζει ο τόπος μας» θα λένε
για σε. Έτσι θαυμάσιος θα ’ναι ο έπαινός σου.–


Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Γιώργος Κεχαγιόγλου



Υπόδειγμα ήθους

Δεν είναι σχήμα λόγου ούτε υπερβολή να πούμε ότι η Κύπρος είναι πια πολύ φτωχή σε πνευματικούς ανθρώπους, από τη στιγμή που έφυγαν και ο Θεοδόσης Νικολάου (1930-2004), ο Γιάννης Κατσούρης (1935-2010) και ο Φοίβος Σταυρίδης (1938-2012). Διερωτώμαι αν είναι τυχαίο το γεγονός ότι κανένας από τους τρεις ξεχωριστούς αυτούς ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών δεν έχει τιμηθεί με το αντίστοιχο «Αριστείο» της κυπριακής πολιτείας. Μήπως γιατί αυτοί δεν είχαν διαπρέψει στις κοινωνικές σχέσεις;
Αναγνωρίζουμε ότι ο Φοίβος Σταυρίδης ήταν και παραμένει αξιόλογος ποιητής, ερασιτέχνης φιλόλογος («ερασιτέχνης» με την αρχική σημασία του όρου), δεινός βιβλιόφιλος και συλλέκτης, ενημερωμένος λόγιος και βιβλιογράφος, αφοσιωμένος ερευνητής και μελετητής, εύστοχος κριτικός και προσεχτικός αναγνώστης, απαιτητικός εκδότης περιοδικών, κτλ. Όλα αυτά, όμως, αποκτούσαν νόημα και σχήμα, καθώς συνενώνονταν στο πρόσωπο ενός γλυκομίλητου, ευαίσθητου, διακριτικού αλλά και παθιασμένου ανθρώπου, που ήταν πάντα πρόθυμος να βοηθήσει κάθε νέο ερευνητή, που διψούσε να αναδείξει την κυπριακή γραμματεία και, το σημαντικότερο, που μας πρόσφερε απλόχερα μαθήματα ήθους, ανιδιοτέλειας και αξιοπρέπειας.
Ο Φοίβος Σταυρίδης εμφανίστηκε επίσημα στα γράμματα το 1972 με την ποιητική συλλογή Ποιήματα, για να ακολουθήσουν άλλες δυο ποιητικές συλλογές του στα επόμενα είκοσι χρόνια: Απομυθοποίηση (1978), Τρίτο πρόσωπο (1992). «Γαλήνια οικονομημένο ξεκαθάρισμα ωριμότητας» χαρακτήρισε ο Γ. Π. Σαββίδης το τελευταίο βιβλίο. Βέβαια, ο «λογιότατος φαρμακοποιός» είχε διευρύνει τα ενδιαφέροντά του κατά τη δεκαετία του 1980, όταν εξέδωσε το καλό περιοδικό Ο Κύκλος (1980-1986), με το οποίο απέβλεπε να προαγάγει κυρίως την έρευνα και τη μελέτη γύρω από θέματα του κυπριακού χώρου. Δέκα χρόνια αργότερα, ο ίδιος υπήρξε ο εμπνευστής και ενορχηστρωτής ενός δεύτερου φιλολογικού περιοδικού (Μικρο-φιλολογικά, 1997 κ.ε.).
Δεν υπάρχει εδώ περιθώριο να αναφερθούμε σε βασικά δημοσιεύματα του Φοίβου Σταυρίδη. Όμως αξίζει να μνημονευθούν τρεις τουλάχιστον ερευνητικές εργασίες του: το Ημερολόγιον του βίου μου του Σάββα Τσερκεζή (1988, 2007), η ογκωδέστατη Βιβλιογραφία κυπριακής λαϊκής ποίησης (2002), αλλά και η πολύ μεγάλη συμβολή του στην κατάρτιση της Βιβλιογραφίας κυπριακής λογοτεχνίας (2001).
Είναι πολύ δύσκολο να σκιαγραφηθούν μέσα σε λίγες αράδες το πρόσωπο και η ευγενική φυσιογνωμία ενός ξεχωριστού πνευματικού ανθρώπου, που συνδέθηκε με στενή φιλία με τον Παντελή Μηχανικό και με τον Θεοδόση Νικολάου. Επανειλημμένα μιλούσε για το μεγάλο κενό που του άφησε η απουσία και των δύο· πολλές φορές έλεγε ότι του ήταν πολύ επώδυνο να αγγίξει τα χαρτιά τους, τις επιστολές ή άλλα ιδιόχειρα κείμενά τους, τα οποία φύλαγε με αγάπη και ευλάβεια στο αρχείο του.
Από το φιλολογικό στέκι του Φοίβου Σταυρίδη έχουν περάσει δεκάδες και εκατοντάδες συγγραφείς, νέοι ερευνητές, καταξιωμένοι μελετητές και πανεπιστημιακοί, όπως οι Γ. Π. Σαββίδης, Νάσος Βαγενάς, Γιώργος Κεχαγιόγλου κ.ά. Ο καθένας έχει να πει τα καλύτερα λόγια για το ήθος και την ευγένεια του φιλόξενου οικοδεσπότη, για τη σεμνή και διακριτική παρουσία της συντρόφου του.
Τους τελευταίους μήνες, ακόμα και τις τελευταίες μέρες της ζωής του, ο Φοίβος Σταυρίδης είχε μια μεγάλη έγνοια· να αφήσει κάπου το αρχείο και την πλουσιότατη βιβλιοθήκη του, ώστε να είναι προσιτά σε κάθε ερευνητή. Αφού χτύπησε διάφορες πόρτες χωρίς να εισακουστεί, τελικά ο Δήμος Λάρνακας ανέλαβε να οργανώσει ένα λειτουργικό Ίδρυμα Φοίβου Σταυρίδη στη γενέθλια πόλη του συγγραφέα. Ευχόμαστε η προσπάθεια αυτή να ευοδωθεί.
Ας κλείσουμε τη σύντομη αυτή αναφορά στον Φοίβο Σταυρίδη με το ποίημά του «Ακροτελεύτιο», με το οποίο ολοκληρώνεται η τρίτη και τελευταία συλλογή του. Θα έλεγε κανείς ότι με το ευσύνοπτο αυτό ποίημα προμηνύεται ή σφραγίζεται, ανάμεσα σ’ άλλα, η ποιητική σιωπή της τελευταίας εικοσαετίας:
«Ολοένα λιγοστεύουν οι στίχοι / όπως οι επιθυμίες / όπως τα όνειρα / όπως κι οι μέρες μας / με κάθε χτύπο της καρδιάς».

Λευτέρης Παπαλεοντίου