Έλληνες και Αμερικανοί

ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΙΚΑ

Αγαπητά μου μικροφιλολογικά,

Ας μου επιτραπεί να μπω στη συζήτηση της κ. Νατάσσας Τσαπανίδου και του κ. Σάββα Παύλου και να καταθέσω μερικές πληροφορίες, που ίσως φωτίσουν λίγο το ζητούμενο: για το πώς προσπαθούσαν οι Έλληνες να προκαλέσουν τη συμπάθεια των Αμερικανών και να αφυπνίσουν ξανά τα φιλελληνικά τους αισθήματα. Η αφορμή μού δόθηκε από την αναφορά του ονόματος E. J. Morris, αμερικανού πρεσβευτή στην Κωνσταντινούπολη (δες Μικροφιλολογικά 35, Άνοιξη 2014, σ. 11).

Το 1869 ή 1870 (κάθε σελίδα τίτλου έχει και μια διαφορετική χρονολογία) ο Ν. Κ. Καποδαΐνης και ο Ν. Κ. Κυριακού μετέφρασαν και εξέδωσαν στην  Κωνσταντινούπολη εκ του Κεντρικού Τυπογραφείου το μυθιστόρημα του Ρενέ Λεφέβρ (ψευδώνυμο του Edouard Laboulaye) Οι Παρίσιοι εν Αμερική. Ο Λεφέβρ, που λέει ότι έγραψε το μυθιστόρημα το 1862, ποτέ δεν πάτησε το πόδι του στη Νέα Ελευθερία της Βιργινίας, και πολύ περισσότερο στην Αμερική! Αυτό βέβαια δεν εμπόδισε το μυθιστόρημα να έχει τεράστια εμπορική επιτυχία· η μετάφραση έγινε από την 22^η έκδοσή του. Αλλά το ενδιαφέρον είναι ότι οι μεταφραστές αφιερώνουν το έργο τους στον πρεσβευτή της Αμερικής στην Κωνσταντινούπολη Edouard Joy Morris: «Τω εξοχωτάτω Κυρίω Εδουάρδω Ζόϋ Μόρρις, αντιπροσώπω των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής παρά τη Υψηλή Πύλη κτλ., κτλ., κτλ.».

Στην αφιερωματική επιστολή τους οι μεταφραστές γράφουν ότι η ιστορία, «διελθούσα διά δοκιμασιών όσας η Πρόνοια επιφυλάττει δια τους λαούς» (δική μου υπογράμμιση), πήρε σαν παλίρροια και άμπωτις από την Ανατολή τα φώτα του πολιτισμού και τα πήγε στις Ηνωμένες Πολιτείες. Εκεί «ο νεώτερος πολιτισμός προήχθη  … διά της επιδράσεως των αρχαίων ελληνικών συγγραμμάτων … και σήμερον πεπείσμεθα ότι θέλει αυτός εγκαθιδρυθεί εν μέσω ημών των αναγεννωμένων λαών της Ανατολής» (δική μου υπογράμμιση). Για τον λόγο αυτό τού αφιερώνουν τη μετάφραση, που προορισμό της έχει «να ηθικοποιήσει ψυχάς και να ανοικοδομήση καρδίας νεολαίας, ήτις θέλει βλέπει το όνομά Σου κοσμούν τας σελίδας της Βίβλου της ευαγγελιζούσης αυτήν κρείσσον τε μέλλον και επευκτότερον».

Βέβαια οι δυο αυτοί μεταφραστές ακολουθούν το παράδειγμα του Νικολάου Δραγούμη, όταν μεταφράζει «εκ του αγγλικού» τη βιογραφία Βίος Γεωργίου Ουασιγκτώνος του Washington Irving (χωρίς να κατονομάζει τον συγγραφέα), που εκδόθηκε Εν Αθήναις, εκ του τυπογραφείου Λαζάρου Δ. Βιλαρά, 1856. Ο Δραγούμης αφιέρωσε την έκδοση αυτή στον πρόεδρο των Η.Π.Α General Franklin Pierce, president of the United States of America. Η αφιερωματική επιστολή είναι γραμμένη στα αγγλικά και φέρει την ημερομηνία 4 Ιουλίου 1856. Η τετάρτη Ιουλίου είναι η μέρα της εθνικής γιορτής των Ηνωμένων Πολιτειών. Βέβαια ο σκοπός της μετάφρασης γίνεται για το καλό της νεολαίας, ώστε να παραδειγματιστεί από τη ζωή του Γεωργίου Ουάσινγκτον, και ο Ν. Δραγούμης υπογράφει την αφιερωματική επιστολή στον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών με τα λόγια: Your most obedient and humble servant. Ίσως να είναι ένα τυπικό κλείσιμο επιστολής, αλλά ηχεί κάπως περίεργα στα αυτιά ενός σημερινού αναγνώστη το «πιστός και ταπεινός υπηρέτης».

Ο Ν. Δραγούμης, ως εκδότης του περιοδικού Πανδώρα, έδειχνε μεγάλο ενδιαφέρον για ιστορίες και γεγονότα που διαδραματίζονταν στην Αμερική, όπως φαίνεται και από ανάλογες δημοσιεύσεις. Στο περιοδικό αυτό δημοσιεύτηκαν και οι πρώτες ταξιδιωτικές εντυπώσεις από την Αμερική του Δημήτρη Μπόταση. Τότε θεωρούσαν την Αμερική μια εξωτική και ανεξερεύνητη χώρα. Στο τέλος του βιβλίου δημοσιεύεται ένας «τοπογραφικός πίνακας», ένας χάρτης που είναι πεπαλαιωμένος και ανακριβής. Κάπως έτσι διαμορφώνεται η γενική σχέση που είχε το ελληνικό κοινό με τη γεωγραφία με τον Νέο Κόσμο.

Μιχαήλα Καραμπίνη-Ιατρού