5. Tέσσερις μετεωρισμοί σε τέσσερις σημειώσεις

5. Tέσσερις μετεωρισμοί σε τέσσερις σημειώσεις
για την κυπριακή λογοτεχνία

Α. Παρουσιάζεται τακτικά, στην ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, η αντίθεση Κέντρου - Περιφέρειας. Από τη δημιουργία του ελληνικού κράτους και την ανακήρυξη της Αθήνας σε πρωτεύουσά του, Φαναριώτες, οπαδοί της κραταιάς, κάποτε, Επτανησιακής Σχολής, λόγιοι της Αλεξάνδρειας, της μεσοπολεμικής επαρχίας, ή ακόμη της βόρειας Θεσσαλονίκης αντιτίθενται στους πρωτευουσιάνους, με το επιχείρημα ότι οι διαπλοκές και αλληλοεξυπηρετήσεις των αθηναϊκών λογοτεχνικών κύκλων μειώνουν και υποτονίζουν την ποιότητα και την προσφορά άλλων λογοτεχνών της περιφέρειας και της επαρχίας.
Είναι γόνιμη αυτή η αντίθεση. Γιατί υποβάλλει και άλλες κριτικές και επαναξιολογήσεις και δεν αφήνει κυρίαρχη και επαναπαυμένη την αθηναϊκή οπτική ματιά. Ακόμη, σ’ αυτές τις αντιθέσεις υπάρχουν και σημαντικά στοιχεία ανανέωσης και ποιότητας. Χαρακτηριστικά, σήμερα σημειώνεται η ανάδυση του τοπικού, με περιφερειακές ανθολογήσεις και αξιολογήσεις και αναδεικνύονται μορφές και έργα ικανά και άξια που αγνοούνται από τις αθηναϊκές διασυνδέσεις και αξιολογικούς μηχανισμούς· ή, ακόμη, αυτές οι αντιθέσεις επενδύονται και άλλες ιδεολογικές συνισταμένες και αναδεικνύουν ένα άλλο ήθος (άρνηση του εκχρηματισμού και των συνταγών της εμπορικότητας, της εξάρτησης από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, των δημοσίων σχέσεων και της λογοτεχνικής γκλαμουριάς, φαινόμενα που άρχισαν να γίνονται κυρίαρχα στην αθηναϊκή εκδοτική και αξιολογική πρακτική). Οι λογοτέχνες της επαρχίας δεν θα κληθούν από κεντρικό αθηναϊκό κανάλι για να φτιάξουν μακαρονάδα μπροστά στο φιλοθεάμον κοινό, όπως γίνεται με ρηξικέλευθους και καινοτόμους λογοτέχνες της Αθήνας, οι οποίοι εξευτελίζονται με τον τρόπο αυτό για να κρατήσουν επαφή με τα φώτα της δημοσιότητας και να αυξήσουν, έτσι, τις πωλήσεις των βιβλίων τους. Μακριά απ’ αυτά οι λογοτέχνες της περιφέρειας συνεχίζουν με ένα λιτό και υπόγειο δρόμο την κατάθεσή τους.
Ναι, ο πολυκεντρισμός δεν έβλαψε κανένα και ο αθηναϊκός μονοκεντρισμός συνθλίβει, κάποτε, αξίες και ισοπεδώνει ποιοτικές καταθέσεις. Η Κύπρος θα μπορούσε να συμβάλει στην ανάδειξη του νεοελληνικού πολυκεντρισμού που αποτελεί όρο ανανέωσης και εμπλουτισμού του σύγχρονου νεοελληνικού πολιτισμού. Όμως στην Κύπρο η αντίθεση με τον αθηναϊκό Κανόνα μπορεί να πάρει άλλες προεκτάσεις, το ίδιο, ή χειρότερα, ζημιογόνες. Να επενδυθεί το κυπριακό κράτος, η αντίθεση με λογοτεχνικές και εκδοτικές πρακτικές της Αθήνας και τις αξιολογικές τοποθετήσεις της να οχυρώνεται πίσω από τον κυπριακό κρατισμό και να μη μεταφέρει οποιαδήποτε πρόταση ανανέωσης, κριτικής, θεωρητικής επαναξιολόγησης, να μη αναδεικνύει νέο ήθος και στάση λογοτεχνικής ζωής.
Β. Οι καλοί Κύπριοι ποιητές συνθλίβονται από δύο τάσεις, τη μία κυπριακή και την άλλη ελλαδική. Στην Κύπρο υπάρχουν οι σχέσεις, γνωριμίες και συνάφειες του μικρού λογοτεχνικού χώρου, και για κάθε έργο θα ακουστούν τα συμβατικά καλά λόγια, χωρίς διάκριση καλών, μετρίων και κακών. Την πληρώνουν οι καλοί Κύπριοι ποιητές.
Οι ελλαδικοί κύκλοι σπάνια μελετούν με σοβαρότητα και επισταμένως την παραγωγή των Κυπρίων λογοτεχνών, έχουν όμως εύκολα και συμβατικά θετικά λόγια σχεδόν για όλους. Έτσι θεσμοθετήθηκε, και μέσα στο συναισθηματικό φορτισμό που προκάλεσε η κυπριακή τραγωδία του ‘74 και η συνεχιζόμενη αδικία εις βάρος του κυπριακού ελληνισμού, η κυρίαρχη εντύπωση που αναπαράγουν οι ελλαδικοί κύκλοι: ότι η κυπριακή παραγωγή είναι μεν μέτρια γενικά, αλλά είθισται όλοι να λέγουν καλά λόγια γι’ αυτήν. Την πληρώνουν οι καλοί Κύπριοι ποιητές.
Γ. Τόση επιμονή για δημοσιεύματα γενικού περιεχομένου για τη λογοτεχνική παραγωγή του νησιού! Ότι στην Κύπρο γράφεται αξιόλογη ποίηση, και ύστερα τα γενικά γνωρίσματα κάθε περιόδου και άλλα εγκυκλοπαιδικά. Διάβασα με τόση πλήξη τόσα πολλά, συνεχώς τα ίδια. Διαπιστώνεις κι εδώ τον κυπριακό κρατισμό. Όπως γίνεται προσπάθεια ανάδειξης της κρατικής υπόστασης της Κύπρου με την προβολή της κυπριακής ομάδας πόλο, πετόσφαιρας, καλαθόσφαιρας, ποδοσφαίρου, της ανάδειξης της κυπριακής συμμετοχής με δική της ομάδα χόκεϊ επί πάγου ή επί χόρτου. Ότι, δηλαδή, έχει και λογοτεχνία το κυπριακό κράτος.
Γι’ αυτό και επιβάλλεται η στροφή από το γενικό σχήμα στον συγκεκριμένο λογοτέχνη και στο συγκεκριμένο έργο. Επιβάλλεται να δούμε τι εκόμισε στην τέχνη, τι εκόμισε στην ελληνική ποιητική τέχνη, η συγκεκριμένη κυπριακή συλλογή και ο συγκεκριμένος Κύπριος ποιητής, εκεί παίζεται το θέμα και όχι στα γενικόλογα σημειώματα.
Δ. Και βέβαια η κυπριακή διάλεκτος έχει πολλά να δώσει στην ποίηση, στο θέατρο και αλλού. Αποτελεί ζωντανή γλωσσική έκφραση του σήμερα, μπορεί να δώσει ζωντανή ποίηση και θέατρο της σύγχρονης εποχής. Όμως την ποιητική έκφραση της κυπριακής διαλέκτου την οδήγησαν στο παρωχημένο πολλοί που την υπεραγαπούν και την υπερπροστατεύουν, γιατί την οδήγησαν στη μονοδιάστατη έκφραση ενός παρωχημένου κόσμου, ειδυλλιακού που εκφράζει το ήθος της παλαιάς αγροτοποιμενικής Κύπρου. Σε μια Κύπρο που ζει τους σύγχρονους έντονους ρυθμούς, η ποίηση στην κυπριακή διάλεκτο λειτουργεί ως αναπλήρωση ενός κόσμου που δεν υπάρχει. Λίγοι τόλμησαν να εκφραστούν στην κυπριακή διάλεκτο με μεταφυσικές αγωνίες, το ήθος και το έθος ενός σημερινού κάτοικου του νησιού. Παρακολούθησα κάποτε μια απαγγελία. Ο ηθοποιός διάβαζε ένα ωραίο ποίημα του M. Πασιαρδή για την τραγική αίσθηση της ματαίωσης και της έλλειψης ανταπόκρισης από τον ουρανό. Ο ηθοποιός το διάβαζε σαν έναν βουκολικό και αγροτοποιμενικό ειδύλλιο, σαν να διάβαζε για μια πονηροερωτική ιστορία του χωριού –μια απαγγελία καρφί στο φέρετρο της διαλεκτικής κυπριακής ποίησης.

Σάββας Παύλου

Hellenic Studies 15.2 (2007) 55-57