ΜΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ

H παρέμβαση του Ανδρέα Κάλβου στη θεολογική διαμάχη Frederick Nolan - Thomas Falconer (τέλος 1818).

Aπάντηση σε σημείωμα του Κυριάκου Ιωάννου στο περιοδικό Μικροφιλολογικά (τχ. 34, Φθινόπωρο 2013)

Στο κυπριακό περιοδικό Μικροφιλολογικά (τχ. 34, Φθιν. 2013) δημοσιεύτηκε σημείωμα του Κυριάκου Ιωάννου σχετικά με το βιβλίο μου Η παρέμβαση του Ανδρέα Κάλβου στη θεολογική διαμάχη Frederick Nolan - Thomas Falconer (τέλος 1818), Εκδόσεις Poema, Αθήνα 2013. Το κείμενο αυτό δεν είναι "μικροφιλολογικό", αλλά ούτε καν "κριτικό" και αναρωτιέμαι με ποιο κριτήριο πήρε τη θέση του σε ένα έγκριτο περιοδικό. Θα περίμενα ο Κ. Ιωάννου να απαντήσει συγκροτημένα στην επιχειρηματολογία που ανέπτυξα στο τρίτο μέρος του βιβλίου μου, αναφορικά με άρθρο του που δημοσιεύτηκε στο περ. Άνευ Λευκωσίας («Αδημοσίευτη εργασία του Αντώνη Κ. Ιντιάνου για την παρέμβαση του Ανδρέα Κάλβου στη διαμάχη ανάμεσα στους Frederick Nolan και Thomas Falconer», τχ. 30, Φθινόπ. 2008, σ. 37-56).

Αντιπαρέρχομαι τα σχόλιά του για την επαγγελματική σταδιοδρομία και τις κοινωνικές ή άλλες συναναστροφές μου, επειδή δεν ανήκουν στη σφαίρα της φιλολογίας, και συνοψίζω τα κυριότερα επιχειρήματα που εξέθεσα στο βιβλίο μου, προκειμένου να δοθεί το έναυσμα για την έναρξη ενός γόνιμου επιστημονικού διαλόγου:

1. Το βιβλίο μου δεν είναι «αφιερωμένο» κατά κανέναν τρόπο στον Κ. Ιωάννου, όπως δηλώνει στην αρχή του σημειώματός του. Τα δύο πρώτα μέρη του αφορούν τον Ανδρέα Κάλβο και κάθε άλλο παρά «επαυξημένη αναμόχλευση» είναι. Το τρίτο μέρος (σ. 61-79) έρχεται να ανατρέψει αυτό που λανθασμένα εισήγαγε ο Κ. Ιωάννου με τη δημοσίευσή του στο περ. Άνευ: ότι ο κύπριος Αντώνης Κ. Ιντιάνος (1899-1968) είχε έτοιμη στο αρχείο του μία "μελέτη" για το θέμα της εμπλοκής του Κάλβου στη θεολογική διαμάχη Nolan - Falconer.

2. α) Ό,τι δημοσιεύει ο Κ. Ιωάννου από το Αρχείο Ιντιάνου στο περιοδικό Άνευ (σ. 48-50) δεν έχει καμία πρωτοτυπία και αυτό προκύπτει από τον έλεγχο της καλβικής βιβλιογραφίας. Οι δύο χειρόγραφες σελίδες και οι τέσσερις σημειώσεις που ο Κ. Ιωάννου θεωρεί ως το "σημαντικότερο μέρος μιας αδημοσίευτης εργασίας" του Ιντιάνου, αποτελούν ουσιαστικά αναπαραγωγή αυτών που ο τελευταίος είχε δημοσιεύσει στη Νέα Εστία το 1938 και αναδημοσιεύτηκαν κι άλλες φορές τα επόμενα χρόνια.

β) Το τμήμα επίσης του σχετικού καλβικού φακέλου από το Αρχείο Ιντιάνου, που έμεινε έξω από τη δημοσίευση του Κ. Ιωάννου χωρίς να εξηγηθεί ο λόγος της φιλολογικής αυτής απόφασης, δεν διέθετε καμία απολύτως πρωτοτυπία, καθώς αποτελούσε προβληματική αντιγραφή μέρους ενός ήδη δημοσιευμένου φυλλαδίου (Remarks on a Passage in Eusebius’s Ecclesiastical History, with Translations in Modern Greek and Italian (Communicated by M. Calbo to the Rev. F. Nolan), Λονδίνο [1818]). Τα αντιγραφικά σφάλματα του Ιντιάνου ήταν ανεπίτρεπτα, τη στιγμή που οι δαιδαλώδεις θεολογικές συγκρούσεις στηρίζονταν άμεσα στη γλωσσική σύσταση κι ερμηνεία των κειμένων.

γ) Η μετάφραση επίσης της καλβικής επιστολής που έκανε ο Ιντιάνος (Άνευ σ. 50-52), είχε αρκετά λάθη, ορισμένα από τα οποία ήταν πολύ σοβαρά (βλ. σελ. 75-76 του βιβλίου μου). Και το κυριότερο, δεν έγινε από το πρωτότυπο ιταλικό κείμενο του Kάλβου, αλλά από την αγγλική απόδοση της καλβικής επιστολής, την οποία εκπόνησε ο θεολόγος Fr. Nolan και δημοσιεύτηκε στο παραπάνω φυλλάδιο (Remarks on a Passage..., σ. 7-10). Στα ολισθήματα στα οποία υπέπεσε ο Nolan, πρόσθεσε ο Ιντιάνος τα δικά του λάθη, παραλείψεις και λανθασμένες ή προβληματικές αποδόσεις.

Συνεπώς ο Κ. Ιωάννου όφειλε να αξιολογήσει ορθότερα το γεγονός ότι ο Ιντιάνος άφησε αδημοσίευτες τις "σημειώσεις" του και ό,τι άλλο σχετικό υλικό βρέθηκε στο Αρχείο του, που επίσης ήταν ακατέργαστο και εξαιρετικά προβληματικό. Όπως αποδεικνύω με παραδείγματα στο τρίτο μέρος του βιβλίου μου, τα παραπάνω χαρτιά του Ιντιάνου ήταν γεμάτα λάθη και δεν συνιστούσαν επ' ουδενί πρωτότυπη εργασία. Αυτός ήταν ο λόγος για τον οποίο ο Ιντιάνος, έχοντας προφανώς συναίσθηση των αδυναμιών του, κράτησε ολόκληρο τον φάκελο παροπλισμένο στο συρτάρι του.

Το θέμα συνεπώς της εμπλοκής του Ανδρέα Κάλβου στη θεολογική διάμάχη Nolan - Falconer παρέμενε ανοιχτό, γι' αυτό και προκάλεσε το ερευνητικό ενδιαφέρον όχι μόνο του υποφαινόμενου αλλά και ενός Καλβιστή όπως ο καθηγητής Μιχάλης Πασχάλης [βλ. «Ο Ανδρέας Κάλβος και η παρερμηνεία του Ευσεβίου (ερωτήματα για τη φιλολογική λογιοσύνη του Κάλβου)», Νέα Εστία, 169 (2011) 830-853].

Ανακεφαλαιώνοντας, θα ήθελα να επισημάνω τα εξής:

Το περιεχόμενο ενός αρχείου είναι πρωτίστως ιδιωτικό και η δημόσια παρουσίασή του υπόκειται σε κανόνες και περιορισμούς: ο φιλόλογος καλείται με νηφαλιότητα και χωρίς προκατασκευασμένα ιδεολογικά σχήματα να αξιολογήσει αν παρουσιάζει επιστημονικό ενδιαφέρον ή όχι. Εκκινώντας ο Κ. Ιωάννου από λανθασμένη βάση καταλήγει σε αυθαίρετα συμπεράσματα, προκειμένου να αποδείξει πάση θυσία τη δήθεν κλοπή πνευματικής περιουσίας του Αντώνη Ιντιάνου. Σε τελική ανάλυση κανένας δεν είχε την ανάγκη ενός μη πρωτότυπου και προβληματικού, όπως απέδειξα, αδημοσίευτου αρχειακού υλικού που σοφά έμεινε καταχωνιασμένο στο Αρχείο του κατόχου του, τη στιγμή που μπορούσε να ανατρέξει στις ίδιες τις πρωτογενείς πηγές και σε έγκυρο δημοσιευμένο υλικό.

Θα καλούσα συνεπώς τον Κ. Ιωάννου, μέλος της συντακτικής επιτροπής των Μικροφιλολογικών, να δώσει τη δική του συγκροτημένη και τεκμηριωμένη φιλολογική απάντηση στα παραπάνω θέματα, αντί να ασχολείται με το ακαδημαϊκό μου μέλλον και τους «καλβικούς και άλλους» φίλους μου, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν ή είναι συνεργάτες του λευκωσιάτικου περιοδικού Μικροφιλολογικά.

Κωστής Δανόπουλος